Hadith: Satu Penilain Semula #5

Penolakan Teori Ahlul-Hadis

EROPAH MODEN telah berjaya meneroka pelbagai bidang ilmu moden serta menjadi pemimpin dunia dalam bidang ini, khasnya sains dan teknologi, kerana ia berpegang teguh kepada cogankata Zaman Keserlahan yang diberikan ahli falsafah Kant: “Beranilah Mengetahui”. Dunia Islam, di awal zaman kebangkitan semula Islam ini, tidak dapat tidak mestilah mencontohi Eropah, jika ia benar-benar ingin mencapai kebangkitan semula Islam ini. Oleh kerana dalam Islam ilmu bersandar kepada wahyu, maka cogankata kebangkitan semula Islam mestilah berbunyi: “Beranilah mengetahui di bawah bimbingan al-Quran”.

Kajian kita mengenai Hadis/Sunnah perlulah berdasarkan Quran, sanggup meletakkan segala sesuatu yang telah diperkatakan mengenai Hadis di bawah teropong kritikan Quran dan ilmu, dan menerima hanya apa yang lulus dari ujian ini.

Perkataan ‘hadis’ bermakna ‘berita’ atau ‘perutusan’, manakala ‘sunnah’ bermakna ‘undang-undang’ atau ‘kelakuan’. Dalam kesusasteraan Hadis, ‘hadis’ mempunyai makna satu laopran tentang apa yang kononnya telah dikatakan atau dibuat oleh Nabi Muhammad. Oleh yang demikian, walaupun sunnah pada asalnya merujuk kepada amalan Nabi, dalam kesusasteraan Hadis ia mempunyai makna yang sama.

Empat Hujah Kaum Ahlul-Hadis

Ahlul-Hadis atau pelopor-pelopor Hadis/Sunnah, yang tidak muncul dengan terangnya kecuali dalam abad kedua Islam setelah lebih seratus tahun Nabi wafat, semuanya mendakwa bahawa Hadis/Sunnah mendapat kuasa dan peranannya dari Quran. Ini memang semestinya, kerana jika Hadis tidak mempunyai kuasa dalam Quran, ia tertolak dengan sendirinya.

Mereka mengemukakan empat alasan pokok dari Quran, atau, sebenarnya, apa yang mereka faham dari Quran, mengapa Hadis mesti diterima sebagai satu lagi sumber hukum selain daripada Quran. Pertama, Hadis juga merupakan wahyu. Kedua, perintah Tuhan supaya orang-orang mukmin taat kepada rasul bermakna mereka perlu mengikut perintahnya (selain daripada Quran) dan berpegang kepada Hadis/Sunnah. Ketiga, Nabi penjelas dan pentafsir Quran, dan Hadisnya perlu untuk memahami dan melaksanakan arahan-arahan Quran. Keempat, Nabi contoh yang baik bagi orang-orang mukmin, dan contohnya (yakni, Sunnah) perlu diikut oleh orang-orang mukmin.¹

Kita akan membincang dan membahas keempat-empat alasan pokok ini satu-persatu.

Hujah ‘Sunnah Adalah Wahyu’

Dakwaan mereka bahawa Hadis/Sunnah juga wahyu berdasarkan ayat-ayat Quran berikut:

Tuhan kami, bangkitkanlah di antara mereka seorang rasul yang akan membaca wahyu-wahyuMu bagi mereka, dan mengajar mereka kitab dan hikmah, dan membersihkan mereka. (2:129)

Beliau tidak bercakap mengikut keinginannya sendiri. Ini wahyu Ilahi. (53:3-4)

Imam Shafi’i (m.204/820), pengasas teori perundangan Islam klasik, mentafsirkan perkataan ‘hikmah’ dalam ayat pertama di atas dan dalam ayat-ayat yang seumpamanya dengannya sebagai Sunnah atau Hadis. Dalam bukunya, al-Risala, beliau berkata: “Jadi, Tuhan menyebut kitabNya, yakni al-Quran, dan hikmah, dan saya telah mendengar daripada mereka yang mahir dalam Quran – mereka yang saya persetujui – menyatakan bahawa hikmah itu ialah sunnah Rasulullah. Ini samalah seperti perkataan [Tuhan sendiri]; tetapi Tuhan lebih mengetahui! Kerana Quran disebut, diikut dengan Hikmah, kemudian Tuhan menyatakan nikmatNya kepada manusia dengan mengajarkan Quran dengan hikmah. Jadi, tidak mungkin hikmah dikatakan apa-apa selain daripada sunnah Rasulullah…” (tekanan ditambah.)²

Walaupun kita mengakui ketokohan Shafi’i sebagai seorang ahli hukum, kita tidak dapat menerima begitu saja tafsiran beliau mengenai perkataan ‘hikmah’. Tidak dapat tidak, kita harus mengajukan soalan: Adakah munasabah beliau menafsirkan perkataan ‘hikmah’ di sini sebagai Sunnah? Pada pendapat saya, tafsiran ini tidak munasabah. Perhatikan bagaimana beliau, dalam petikan tersebut, bermula dengan mengutip pendapat ahli-ahli yang beliau persetujui dan kemudian melompat kepada kepastian beliau bahawa “hikmah tidak lain adalah sunnah”! Kita tahu bahawa tiap-tiap pendapat boleh dipertikai, tetapi kepastian tidak boleh. Dalam petikan di atas kita melihat Imam Shafi’i melompat daripada pendapat kepada kepastian tanpa memberi hujah-hujah yang kukuh untuk membolehkan kita menerima pendapat tersebut sebagai kepastian. Ini satu contoh penghujahan yang longgar yang tidak boleh diterima dalam kaedah saintifik.

Bila kita mengkaji penggunaan perkataan ‘hikmah’ dalam Quran, jelaslah maksudnya adalah Quran atau ajaran-ajaran Quran juga. Malah Maulana Muhammad Ali dalam tafsirnya menyebut al-Hikmah sebagai salah satu nama Quran. Beliau merujuk kepada ayat 39 Surah 17 sebagai contoh dan bukti: “Inilah sebahagian daripada hikmah yang telah diwahyukan kepadamu oleh Tuhanmu. Amat penting, janganlah engkau mempersekutukan Tuhan. Jika engkau berbuat demikian, engkau akan dicampakkan ke dalam neraka. Dikecam dan dihina.”³

Meneliti ayat-ayat 23-29 surah tersebut, yang disifatkan sebagai hikmah, kita dapati mereka merujuk kepada beberapa ajaran pokok Quran, seperti jangan menyembah selain daripada Tuhan, berbuat baik dan menghormati kedua ibu-bapa, menolong kaum keluarga dan mereka yang susah tanpa membazir, jangan membunuh tanpa keadilan, jangan makan harta anak-anak yatim, tunaikan janji, jangan menipu dalam perniagaan, jangan menerima pendapat-pendapat yang kita sendiri tidak pasti, dan jangan sombong. Dapat dilihat bahawa ini sebahagian daripada ajaran-ajaran etika Quran.

Bukti-bukti lain bahawa perkataan ‘hikmah’ atau ‘hakim’ dengan makna ‘bijaksana’ merujuk kepada Quran dapat dilihat daripada ayat-ayat berikut:

Inilah wahyu-wahyu dan perutusan hakim yang kami bacakan kepadamu. (3:58)

Y.S.; dan Quran ini penuh dengan hikmah. (36:1-2)

H.M. Dan kitab yang nyata ini. Kami telah menjadikannya bacaan dalam bahasa Arab supaya kamu boleh faham. Ia tercatat dalam simpanan kami dalam atau catatan induk, mulia dan penuh hikmah.” (43:1-4)

Hikmah agung (yang telah datang kepada mereka), tetapi amaran-amaran nampaknya tidak berkesan. (54:5)

Juga semua perkataan ‘hakim’ dalam Quran dengan maksud ‘bijaksana’ tanpa kecuali merujuk kepada Tuhan. Umpamanya:

Tuhan kami, bangkitkanlah di kalangan mereka seorang rasul yang akan membacakan kepada mereka wahyu-wahyuMu, dan mengajar mereka kitab dan hikmah, dan membersihkan mereka. Engkaulah maha berkuasa, maha bijaksana (hakim). (2:129)

Segala sesuatu di langit dan di bumi bertasbih kepada Tuhan; Dia maha berkuasa, maha bijaksana (hakim). (61:1)

Dari keterangan-keterangan Quran yang banyak di atas, kita boleh membuat kesimpulan yang pasti bahawa perkataan ‘hikmah’ dalam ayat-ayat yang dirujuk oleh Imam Shafi’i dan dalam ayat-ayat lain yang seumpamanya dengannya bermakna Quran atau ajaran-ajaran Quran. Tafsiran Shafi’i bahawa ia bermakna ‘sunnah’ atau ‘hadis’ merupakan satu tafsiran yang subjektif dan sewenang-wenang, dan tidak dapat kita terima.

Sambongan: Perkataan-Perkataan ‘Sunnah’ dan ‘Hadis dalam Quran

Hadis: Satu Penilian Semula #4

Di Mana Kita Tersilap?

Pendek kata, masanya sudah tiba, dan memang tepat pada masanya, bagi umat Islam dan manusia seluruhnya mengkaji keadaan krisis agung ini dari segi yang paling pokok. Di manakah umat islam dan umat manusia seluruhnya telah tersilap? Eropah moden sekular telah muncul dari pemberontakannya terhadap Gereja Katolik dan terhadap agama untuk menganut fahaman humanisme sekular, sama ada corak liberal atau corak Marxis, dan kemudian terbukti gagal untuk mencapai kebahagiaan bagi manusia. Masyarakat dan negara Islam yang baru, setelah diwujudkan oleh Nabi Muhammad, berkembang dan maju begitu cepat, dan dalam kira-kira dua ratus tahun menjadi pemimpin dunia pada waktu Eropah masih tenggelam dalam kegelapan Zaman Pertengahannya, tetapi kemudian dengan cepat juga merosot, berpecah dan jatuh.

Tanda tanya yang besar bagi umat Islam dan umat manusia ialah: Mengapa? Jawapan yang ringkas yang menjadi hipotesis kajian ini ialah manusia, termasuk umat Islam, telah menyeleweng dari ajaran Tuhan yang sebenar. Ajaran Tuhan yang sebenar dalam zaman nabi terakhir, Nabi Muhammad, dan yang dibawa oleh beliau ialah Quran dan tidak yang lain daripada Quran. Hadis atau Sunnah Nabi suatu ajaran palsu yang muncul antara 200-250 tahun kemudan dan yang dikaitkan dengan Nabi Muhammad. Pendek kate penyelewengan umat Islam sejak itu ialah kerana mereka atelah menentang Nabi Muhammad dengan dakwaan mereka bahawa beliau telah membawa dua buah kitab, Quran dan Sunnah.⁶ Sementara umat Islam telah membelakangkan Quran dengan menggunakan buku Hadis dan kitab-kitab ulama, umat Muhammad yang lain telah membelakangkan Quran dengan menggunakan buku-buku humanisme sekular, sama ada liberal atau Marxis.

Mengelak Salah Faham

Dalam Pendahulaun ini, saya terlebih dahulu ingin mengelak dan menghapuskan sebarang salah faham atau kekeliruan berhubung dengan kajian ini.

Pertama, sama sekali bukan niat atau tujuan saya untuk menimbulkan apa-apa kekeliruan, perbantahan atau perpecahan di kalangan umat Islam di negara kita dengan mempertikaikan Hadis dan Sunnah. Malah tujuan saya adalah sebaliknya. Saya ingin melihat perpaduan, muafakat dan kerjasama di kalangan umat Islam. Saya terlalu cinta kepada Islam, seperti yang dibawa oleh Nabi, dan cinta kepada Islam, seperti yang dibawa oleh Nabi, dan cinta ini tersemat di dada saya sejak saya di bangku sekolah, dua puluh tahun lebih dulu daripada kemunculan gerakan dakwah di negara kita. Pembaca-pembaca yang peka yang telah membaca cerpen-cerpen dan sajak-sajak saya dalam antologi, Kemarau di Lembah (edisi pertama Saudara Sinaran Bhd., 1967; edisi kedua Teks Publishing, 1985) tidak dapat tidak telah melihat unsur ini. Walau bagaimanapun, dapat dilihat juga dari pelbagai tulisan saya bahawa konsep saya tentang Islam agak berbeza dengan konsep ortodoks. Pada satu peringkat, saya tertarik dan terpengaruh dengan teori sosialis, seperti berlaku kepada beberapa orang cendekiawan Islam di seluruh dunia Islam. Namun demikian, ini tidak bermakna saya meninggalkan dan menolak Islam pada waktu itu. Ia hanya menggambarkan pengembaraan spiritual saya untuk mencari sebuah teori dan falsafah sosial yang sesuai yang tidak terdapat dalam masyarakat Islam pada waktu itu.

Sekarang saya kembali semula sepenuhnya kepada Islam seperti yang diajar oleh Nabi Muhammad. Seperti pencinta-pencinta Islam lain, saya ingin melihat kebangkitan semula Islam yang tulen, satu-satunya agama Tuhan yang dapat menyelamatkan manusia, termasuk umat Islam, dari kehancuran total yang menantinya di akhir abad kedua puluh dan menjelang abad kedua puluh satu. Pada pendapat saya, umat Islam tidak akan dapat bangun semula dengan sepenuhnya kecuali setelah mereka membebaskan diri mereka dari segala macam kuasa palsu, dan kembali tunduk sepenuhnya kepada Tuhan, pemilik kuasa yang sebenar.⁷ Satu daripada kuasa-kuasa palsu yang telah dipegang oleh umat Islam lebih seribu tahun ialah Hadis/Sunnah. Walaupun ada lagi kuasa-kuasa palsu lain yang sedang dipegang oleh setengah umat Islam, khasnya liberalisme dan Marxisme, Hadislah kuasa palsu yang telah dipegang begitu lama dan meluas oleh kebanyakan umat Islam.

Tujuan kita mestilah untuk mencari kebenaran. Firman Tuhan: Kebenaran hendaklah ditegakkan, dan kepalsuan hendaklah dibatalkan, walaupun tidak disukai oleh pendosa-pendosa. Al-Anfaal (8): 8

Hanya dengan kebenaran barulah kita dapat membebaskan diri kita dari segala macam khurafat dan bid’ah palsu. Hanya dengan pembebasan umat Islam dari segala kuasa palsu barulah dapat kita bangun semula sepenuhnya dan mencapai cita-cita dan tujuan kebangkitan semula umat Islam.

Kedua, saya merayu kepada semua pembaca yang budiman supaya mendengar apa yang akan saya kemukakan dengan fikiran terbuka dan dengan teliti serta menimbangnya secara objektif, tanpa sebarang prasangka dan tanpa menuduh bahawa ini pandangan kaum Orientalis dan sebagainya. Tidak lain daripada seorang sarjana Islam moden yang terkenal, Seyyed Hossein Nasr, yang telah membuat tuduhan seperti ini. Saya memetik beliau: “… satu serangan hebat telah dibuat dalam tahun-tahun kebelakangan ini oleh satu mazhab Orientalis yang berpengaruh. Tidak ada satu serangan yang lebih ganas dan jahat yang boleh dibuat terhadap Islam selain daripada ini, yang mencantas asas-asas Islam itu sendiri dengan kesan yang lebih berbahaya daripada jika satu serangan fizikal dibuat terhadap Islam.”⁸

Saya fikir kita tidak perlu takut kepada apa-apa kritikan yang telah dibuat oleh sarjana-sarjana Orientalis Barat terhadap mana-mana aspek Islam. Ketakutan kepada kritikan bermakna kita sendiri tidak yakin kepada kebenaran kita. Jika kita meneliti Quran, akan kita dapati bahawa Quran sendiri mengenengahkan pelbagai macam hujah orang-orang kafir dan munafik terhadap orang-orang mukmin, tetapi hujah-hujah ini dipatahkan dengan hujah-hujah kebenaran yang lebih baik. Demikian juga sarjana-sarjana Islam mestilah mengkaji semua hujah musuh-musuh Islam dan mematahkan hujah-hujah itu dengan hujah-hujah yang lebih baik. Tuhan sendiri telah memerintahkan kita supaya “mendengar semua pandangan, kemudian mengikut yang paling baik.”⁹ Perbezaan pendapat di antara kita mestilah diselesaikan mengikut ajaran-ajaran Tuhan dan Rasulnya, iaitu di atas asas-asas persaudaraan mukmin (“orang-orang mukmin itu bersaudara.” – Quran, 49:10), kajian saksama (“Mereka mendengar semua pandangan, kemudian mengikut yang paling baik.” – Quran, 39:18) dan perundingan (“Urusan-urusan mereka diputuskan melalui rundingan di antara mereka.” – 42:38)

Saya membuat rayuan khusus ini kerana perkara yang akan kita bahaskan menyentuh hati kecil kita serta cara pemikiran yang telah kita warisi turun-temurun dan telah menjadi darah daging kita. Tetapi seperti yang diajar oleh Nabi Muhammad kepada kita, tradisi lama yang jahat mestilah kita buang.¹⁰

Apa yang akan saya kemukakan bukanlah perkara baru. Golongan-golongan ahlul-Quran lain, baik pada zaman Imam Shafi’i mahupun pada zaman sekarang, telah mendahului kita.¹¹ Saya cuma cuba mendekati masalah ini secara keseluruhan dan dengan lebih sistematik.

Ketiga, menolak Hadis/Sunnah sebagai sumber perundangan dan teologi sama sekali tidak bermakna kita merendah-rendahkan Nabi Muhammad dan tidak menghormati dan mengasihinya, apalagi menolak beliau. Mustahillah kita menolak beliau atau tidak menghormati dan mengasihi beliau, sedangkan melalui perjuangan dan pengorbanan beliaulah kita mendapat Quran daripada Tuhan, satu-satunya perutusan dan petunjuk bagi manusia, yang dijamin keaslian dan kemurniannya oleh Tuhan sendiri,¹² dan perutusan beliau disifatkan oleh Tuhan sebagai rahmat Tuhan kepada seluruh dunia.¹³ Tetapi menghormati, menghargai dan mencintai beliau tidak bermakna kita sampai mendewa-dewakan beliau hingga kita sanggup meletakkan kata-kata dan perbuatan beliau, atau lebih tepat, apa yang dilaporkan sebagai kata-kata dan perbuatan beliau (Hadis/Sunnah) sebagai wahyu dan setaraf dengan Quran.¹⁴ Malah kita boleh menegaskan sebaliknya: bahawa Nabi, pada dasarnya, mustahil berkata atau berbuat sesuatu bercanggah dengan Quran.¹⁵ Justeru kerana kita sangat menghormati dan mengasihi beliau sebagai rasul Tuhan maka kita berkewajiban membersihkan nama beliau daripada ajaran-ajaran palsu yang telah dikaitkan dengan beliau.

Keempat, bila kita menolak Hadis/Sunnah sebagai sumber undang-undang dan teologi, kita sama sekali tidak berniat untuk merendah-rendahkan atau menjatuhkan nama ahlul-Hadis, sama ada yang masih hidup atau yang telah mati. Namun demikian, dalam kita membuat penilaian semula terhadap Hadis, kita terpaksalah mengkritik apa yang kita anggap penyelewengan dan kesilapan-kesilapan yang telah dilakukan oleh tokoh-tokoh agama kita. Kritikan ini berdasarkan ilmu dan tidak kena-mengena dengan sentimen kita terhadap seseorang.

Kelima, seperti telah saya terangkan awal tadi, kita menganjurkan penilaian semula masalah Hadis/Sunnah, bukan dengan niat untuk menimbulkan kekeliruan dan perpecahan di kalangan umat Islam. Sebaliknya saya berpendapat ajaran-ajaran palsu inilah (Hadis/Sunnah) yang telah dan terus menjadi punca kekeliruan dan perpecahan yang terbesar di kalangan umat Islam selama lebih seribu tahun. Nyata sekali bagi mereka yang melihat dan menggunakan akal bahawa di mana-mana di seluruh dunia Islam hari ini tidak wujud perpaduan dan kerjasama yang kita kehendaki dan seperti yang dianjurkan oleh Nabi Muhammad. Lihat saja apa yang sedang berlaku di Asia Barat: di Lubnan, Palestin dan di antara Iran dan Iraq. Perhatikan apa yang sedang berlaku di depan mata kita di negara kita sendiri di antara PAS dan UMNO. Lihat juga berapa banyak perpaduan dan kerjasama yang wujud dalam Pertubuhan Negara-negara Islam.

Kata Perdana Menteri kita, Dr. Mahathir, dalam wawancaranya dengan majalah Arabia, (Ogos 1985): “Perpaduan atau kerjasama di antara negara-negara Islam masih satu impian … Orang-orang Islam belum mengerti makna persaudaraan ummah seperti yang diajar oleh Islam.”

Kajian ini mendukung tesis bahawa Hadis/Sunnah merupakan punca kekeliruan dan perpecahan yang terbesar di kalangan umat Islam selama lebih seribu tahun. Kita akan cuba membuktikan tesis ini dengan keterangan-keterangan yang kukuh dan terang dari Quran, sejarah dan ilmu rasional.

Walaupun kita menganjurkan Hadis/Sunnah ditolak sebagai sumber undang-undang dan teologi, kerana tidak ada asasnya dalam Quran seperti yang akan kita buktikan, ini tidak bermakna kita menolak Hadis sama sekali. Tidak syak lagi, ada hadis-hadis yang benar dan yang berasal daripada Nabi. Umpamanya, Piagam Madinah yang terkenal, perjanjian-perjanjian yang dibuat oleh Nabi dengan pelbagai golongan dan surat-surat Nabi yang telah dirakam oleh sejarah boleh juga dianggap sebagai hadis, tetapi nyatalah dokumen-dokumen ini tidak mengikat kita, sepertimana Quran mengikat kita. Mereka merupakan dokumen sejarah yang penting. Demikianlah Hadis/Sunnah merupakan satu catatan sejarah yang boleh dan perlu dikaji oleh ahli-ahli sejarah dan para penyelidik lain untuk memahami dan menilai zaman itu.

Keenam, kajian ini kita buat berdasarkan ilmu, dan bukan sentimen dan prasangka. Kaedah ilmiah Islam menggunakan ketiga-tiga sumber ilmu, iaitu ilmu dari keterangan deria atau pancaindera (‘ainul-yaqin)¹⁶, ilmu dari keterangan akal (‘ilmu-yaqin)¹⁷, dan ilmu dari keterangan wahyu (haqqal-yaqin)¹⁸. Dalam kaedah ilmiah Islam, ketiga-tiga sumber ini digabungkan untuk memberi kita keberatan atau ilmu yang sepadu mengenai sesuatu perkara¹⁹. Kita akan menggunakan kaedah ilmiah ini untuk membuat penilaian semula terhadap Hadis. Oleh yang demikian kita akan menggunakan keterangan-keterangan sejarah atau empiris, keterangan-keterangan akal rasional atau logikal dan keterangan-keterangan Quran. Kita berharap, dengan menggunakan kaedah saintifik Islam ini, kita akan mencapai kebenaran. Seperti firman-firman Tuhan:

Kebenaran sekarang dibezakan daripada kepalsuan. Oleh yang demikian, mereka yang menolak penyembahan patung dan beriman kepada Tuhan semata-mata telah berpegang kepada ikatan yang paling kuat yang tidak akan putus.

Al-Baqarah (2):256: Dan katakanlah, “Kebenaran telah datang dan kepalsuan hapus. Sesungguhnya, kepalsuan pasti akan hapus.

Bani Israel (17) 81: Dan Tuhan memadamkan kepalsuan dan mensahkan kebenaran dengan kalimahNya.

Al-Syura (42):24

Ketujuh dan akhir, sama sekali bukan tujuan kita untuk memaksakan pendapat-pendapat yang dikemukakan dalam siri ceramah ini ke atas siapa-siapa. Kita pun tidak mempunyai kuasa untuk berbuat demikian, dan saya tidak menganjur supaya pihak berkuasa berbuat demikian. Dengan segala rendah hati, kita kemukakan pandangan dan pendapat ini, berdasarkan keterangan-keterangan saintifik, kepada masyarakat Islam dengan harapan masyarakat Islam akan memberi pertimbangan yang wajar, sesuai dengan perintah-perintah Tuhan:

Mereka (orang-orang mukmin) mendengar semua pendapat, kemudian mengikut yang paling baik. (39:18)

Bacalah, dengan nama Tuhanmu yang menciptakan. Dia menciptakan manusia dari seketul darah. Bacalah, Tuhanmu paling mulia. Dia mengajar melalui pena. Dia mengajar manusia apa yang tidak pernah diketahui. (95:1-5)

Apa yang saya kemukakan di sini boleh jadi betul, dan boleh jadi salah. Apa yang betul lambat-laun akan diterima oleh masyarakat; apa yang salah akan ditolak, sesuai dengan hukum kebenaran yang telah ditetapkan oleh Tuhan. Saya tidak meminta lebih daripada itu. Malah saya meminta itu saja. Imam Shafi’i dan ulama Hadis Klasik kita yang telah menciptakan teori Hadis juga tidak boleh meminta lebih daripada itu. Tugas pemimpin, cerdik pandai dan ulama kita yang berfikiran waras dan adil ialah mempastikan masyarakat Islam kita, di bawah hasutan taksub kepada tokoh, tidak melemparkan tuduhan-tuduhan yang melulu terhadap pandangan-pandangan dan pendapat-pendapat yang berbeza yang dikemukakan secara sopan, wajar dan rasional. Kerapkali juga perkara-perkara seperti ini berlaku dalam masyarakat Islam. Perkara-perkara seperti ini hanya mendedahkan kejahilan dan kezaliman kita sendiri. Firman Tuhan:

Jangan terima apa-apa yang kamu sendiri tidak dapat memastikan. Kamu diberi pendengaran, penglihatan dan akal supaya kamu memeriksa dan mensahkan. Bani Israel (17):36

Adalah tanggungjawab kita untuk memastikan kebenaran apa-apa yang diajukan kepada kita tanpa mengikut guru-guru, sarjana-sarjana, ulama ataupun wali-wali dengan buta-tuli. Dalam semangat inilah kita melakukan semula penilaian Hadis.

PEMODENAN BANGSA –

SUMBANGAN ABDULLAH ABDUL KADIR MUNSHI *

Kassim Ahmad

3 Disember, 2007

1. Takrif Pemodenan

Dalam perkembangan sesuatu masyarakat atau bangsa, ia akan melalui suatu tahap yang kita sebut “pemodenan”, atau masyarakat moden.

Masyarakat moden dicirikan oleh beberapa sifat, yang tiada pada masyarakat itu sebelumnya. Sifat pertama ialah nilai ilmu, atau sains dan rasionaliti. Kepercayaan kepada tahyul dan khurafat yang mencirikan masyarakat sebelum itu tidak boleh wujud dalam masyarakat moden. Sifat kedua ialah sistem ekonomi perindustrian. Manakala masyarakat agraria sebelum itu bergantung kepada hasil-hasil pertanian yang dilakukan secara tradisional dengan menggunakan tenaga binatang, seperti kerbau, dalam masyarakat moden, pertanian dilakukan secara komersial, secara besar-besaran, dengan menggunakan jentera moden Ciri ketiga ialah perbandaran apabila penduduk membuka bandar dan berhijrah ke bandar tempat pusat-pusat tamadun, seperti parlimen, universiti, hospital dan pasaraya.

Perubahan ini boleh dikatakan satu proses natural, seperti seorang manusia, setelah melalui tahap bayi, kanak-kanak dan belia, akan menjadi dewasa dan memikul tanggungjawab seorang manusia dewasa. Walaupun tanggunjawab ini berat (menjadi ketua keluarga), ia tidak boleh dielak dan mesti dipikul. Demikianlah dengan pemodenan bangsa.

2. Islam Patut Membawa Pemodenan, Tetapi Gagal

Islam sebagai suatu cara hidup yang mengutamakan ilmu (Ingat perintah Tuhan yang pertama kepada umat Muhammad ialah “Baca!”) sepatutnya memperkenalkan kehidupan moden kepada manusia dan kepada masyarakat Islam sendiri. Tetapi ini tidak berlaku. Mengapa?

Apabila Islam datang ke Alam Melayu, dibawa oleh pedagang-pedagang dari India dan Semenanjung Arab, dalam abad ke-13, Islam ini Islam yang sudah berubah dari suatu cara hidup yang aktif, kreatif dan dinamik kepada suatu cara hidup yang pasif, mundur dan jumud. (Ingat kota Baghdad, pusat tamadun Islam selama 500 tahun, jatuh ke tangan kaum gasar pada 1258 Masehi.) Perpecahan kepada mazhab

* Kertas kerja yang dibentangkan dalam Wacana Kesarjanaan Melayu di Universiti Utara Malaysia pada 3 Disember, 2007.

sudah berlaku, kehidupan aktif dan dinamik di dunia ini sudah ditinggalkan untuk

satu kehidupan “Akhirat” yang berdasarkan tidak lebih dari ritual ibadah, dan sumber-sumber undang-undang lain (Hadis/Sunnah dan Ijmak) sudah masuk ke dalam Islam. Apabila ini berlaku, nyatalah umat Islam tidak layak lagi untuk memimpin tamadun manusia. Oleh sebab itu, mulai abad ke-15, Eropah, yang dulunya menjadi anak murid tamadun Arab-Islam, mengganti, mengikut undang-undang ganti sunnatullah, umat Islam sebagai pemimpin tamadun. [1]

Alam Semesta yang diciptakan oleh Tuhan satu, selaras dengan gagasan ke-Esaan Tuhan itu sendiri. Oleh yang demikian, dunia dan akhirat juga satu dan tidak boleh dipisahkan secara mutlak. Akhirat ialah dunia yang akan datang [2] yang dibangunkan oleh masyarakat sekarang. Jadi, apabila teologi Islam kemudian memisahkan dunia dari akhirat dan menumpu kepada “akhirat”, maka pandangan hidup mereka bertukar dari aktif dan dinamik kepada pasif dan mundur. Maka dunia yang dinamik terlepas dari genggaman mereka. Pelbagai bidang sains dan pentadbiran yang dulu mereka kuasai terlepas dari tangan mereka. Dari masyarakat yang mencipta sains dan teknologi, mereka menjadi masyarakat yang membeli dan mengguna sains dan teknologi. Dari titik ini mereka menjadi tanah jajahan bangsa-bangsa Eropah.

Bangsa-bangsa Eropah melangkah keluar dari wilayah-wilayah mereka di Eropah ke Timur, Barat, Utara dan Selatan, kerana dua desakan. Pertama, kerana hendak berniaga dan menguasai perniagaan-perniagaan itu. Kedua, kerana hendak menyibar tamadun Eropah, termasuk agama Kristen. Jadi, dua aliran yang datang, iaitu penjajahan dan humanisme Eropah atau humanisme Judeo-Kristen. Yang pertama mengeksploitasi sumber-sumber masyarakat-masyarakat yang mereka jajah; yang kedua, membawa masuk idea-ideas humanisme Eropah.

3. Peranan Revolusioner Abdullah Munshi dan Sumbangan Beliau Terhadap Pemodenan Bangsa

Abdullah Abdul Kadir Munshi, tidak syak lagi, seorang pengrang Melyu yang besar. Dialah yang memulakan zaman moden dalam masyarakat Melayu. Bukan saja karya-karyanya memperkatakan kehidupan rakyat biasa secara realistik, berbeza dari karya-karya sebelum beliau, seperti Sejarah Melayu dan Hikayat Hang Tuah yang temanya ialah kehidupan kaum bangsawan dan ditulis dalam gaya berbaur unsur-unsur magis penuh keajaiban. Beliau memulakan kesusasteraan Melayu moden, seangkatan dengan pengarang-pengarang ASAS ’50, walaupun beliau seratus tahun lebih dulu daripada mereka.

Beliau sendiri seorang rasionalis dan humanis, pada asasnya, dan, dari segi ini, beliau bergembira dan secocok dengan aliran rasionalis dan humanis yang beliau lihat terdapat pada tokoh-tokoh Eropah yang datang ke Melaka dan Singapura pada zamannya. Beliau mengagumi sains adan ilmu moden serta mempeloporinya kepada masyarakatnya; beliau mengkritik kepercayaan-kepercayaan tahyul dan khurafat yang terdapat dalam masyarakat Melayu; beliau mempelopori pelajaran bahasa Melayu sebagai kaedah untuk membangun dan memajukan masyarakat Melayu; dan beliau mengkritik sistem kerajaan feudal Melayu yang zalim yang beliau lihat di negeri-negeri Melayu yang beliau lawati. [3]

Apakah yang menyebabkan Abdullah menjadi berbeza dari Raja Ali Haji, pengarang Tuhfat al-Nafis, yang hidup sezaman dengan beliau? Perkenalan dan pergaulan beliau dengan tokoh-tokoh dan pegawai-pegawai Eropah yang datang ke Melaka, seperti Raffles, paderi Thomson, paderi Milne, Keasberry, Alfred North dan lain-lain yang telah kita katakan sebagai penyibar humanisme Eropah di atas? Tidak syak lagi, ini betul. Tetapi, jika ini saja, ia akan menjadikan Abdullah tokoh modenis Melayu celup. Jika kita perhatikan dengan teliti, Abdullah mempunyai jatidirinya sendiri yan kukuh. Beliau seorang anak Melayu, walaupun berketurunan Keling dan Arab, yang bangga dengan ke-Melayuannya. Pengetahuan agama Islam yang beliau anuti juga tingi. Namun demikian, beliau tidak berfikiran sempit, seperti kebanyakan oran Melayu pada zaman itu. Ini terbukti dengan sikap beliau mahu membaca kitab Taurat yang telah diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu, sedangkan bapa beliau sendiri bersikap menolak. Nyatalah, Abdullah seorang rasionalis, seperti kaum Muktazilah pada zaman Islam awal.

Abdullah bersetuju dan mendesak supaya ibu-bapa anak-anak Melayu pada zaman itu menghantar anak-anak mereka belajar bahasa Melayu. Pada zaman itu, adat orang Melayu ialah menghantar anak-anak mereka mengaji Quran sehingga khatam. Sebaliknya, pelajaran bahasa Melayu mereka abaikan, kerana “tidak penting” dalam konsep kehidupan mereka, yang memisahkan kehidupan dunia dari akhirat.

Sifat revolusioner Abdullah ketara sekali dalam pandangan hidupnya. Pelayaran beliau ke negeri-negeri Melayu Pahang, Terengganu dan Kelantan mencelekkan mata beliau kepada kezaliman pemerintahan feudal Melayu. Rakyat dipaksa bekerja untuk raja tanpa gaji atau upah pada bila-bila masa. Anak dara dan isteri mereka yang dikehendaki oleh mereka kerap dirampas oleh mereka. Demikian juga dengan harta-benda mereka. Dengan demikian, tidak ada ransangan di kalangan rakyat untuk bekerja dan mereka hidup dalam kemiskinan.

Jadi, pemikiran dan sifat revolusioner Abdullah Munshi bukanlah semata-mata kerana pengaruh fikiran humanis tokoh-tokoh Eropah ini ke atas beliau. Pengaruh ini tidak kita nafikan, tetapi dalam diri Abdullah sendiri terdapat bibit-bibit fikiran rasionalis dan humanis, yang boleh kita katakan berasal dari agama Islam yang beliau anuti.

4. Menolak Tuduhan Abdullah Pro-Penjajah

Abdullah juga tidak boleh dikatakan pendukung penjajahan Inggeris atau Eropah. Walaupun ia mengagumi dan mengalu-alukan fikiran humanis Eropah, ia mengecam pegawai-pegawai Eropah yang zalim. In ternyata dalam sikap beliau terhadap pegawai kolonial Belanda yang bernama Van Goor. Tulis Abdullah tentang beliau, “Ia itulah lintah yang meminum darah hamba Allah. Maka adalah ia menaruh empat orang mata-mata. Maka sekalian mata-mata itu seperti pacat melompat. Barang di mana bertemu manusia atau binatang, dihisapnya darahnya, kerana ia segera hendak menjadi ular sawa. Maka mereka itulah tukang mengintai segenap rumah. Maka apabila didapatinya sedikit kudis sahaja, maka dibesarkannyalah, katanya: ‘Engkau kelak nanati menjadi tokak’, dengan beberapa gertak. Maka oleh sebab orang itu ketakutan, diberinyalah upah akan dia. Maka diamlah ia, pergi ia memberitahu kawannya. Maka ia pun datanglah pula menggertak orang itu, kepadanya pula diupah sedikit. Demikianlah halnya segala hamba Allah kena aniaya pada zaman itu di Melaka…” [4]

Bukan seorang peawai penjajah ini saja yang beliau kritik. Dalam Pengenalan saya kepada Hikayat Abdullah, saya menyebut sekurang-kurangnya lima kes kritikan beliau terhadap tokoh-tokoh Eropah ini.[5]

5. Masalah Masa Depan: Sains Lawan Pemikiran Agama Jumud

Negara kita bernasib baik, kerana pimpinan negaranya dapat kepada para nasionalis dari kelas yang utamanya (feudal-birokratik) yang berpendidikan Inggeris. Ideologi mereka, dalam konteks konflik Barat-Timur pada zaman itu, ialah demokrasi liberal Barat. Dari awal mereka telah menjadikan sains dan teknologi sebagai salah satu unsur penting dalam dasar pembangunan negara. Hal ini tidak semestinya berlaku. Jika pimpinan negara terjatuh kepada para nasionalis yang orientasinya ideologi agama, seperti di Iran atau Pakistan, proses pemodenan bangsa kita tentu telah menemui jalan buntu.

Namun demikian, bolehkah kita jamin bahawa proses pemodenan ini akan berterusan tanpa diganggu-gugat. Di bawah pimpinan Perdana Menteri, Datuk Abdullah Ahmad Badawi, peranan golongan agama makin bertambah. Kita dapat melihat dalam Perhimpunan Agung UMNO tahun 2007, marhaban (nyanyian dalam bahasa Arab yang memuja Nabi Muhammad) dimasukkan ke dalam acara mesyuarat. Sebelum ini, Perhimpunan Agung UMNO tidak pernah memasukkan acara ini. Ini menunjukkan UMNO sendiri sedang menjalankan dasar “Lebih PAS daripada PAS” atau sama dengan PAS dari segi “meng-Islamkan” pentadbiran Malaysia. Lihat, umpamanya, senarai buku-buku yang “diharamkan” dari semasa ke semasa. Senarai ini termasuk buku-buku oleh penulis akademik-popular Inggeris, Karen Armstrong. Baru-baru ini juga Kerajaan telah mengharamkan penggunaan perkataan “Allah” dalam suatu penerbitan pertubuhan Kristen di negara kita. Lebih serius lagi, Kerajaan telah menolak cadangan beberapa Badan Bukan-Kerajaan untuk menubuhkan sebuah Suruhanjaya Antara Agama untuk menasihati Kerajaan tentang konflik agama dan kaum. Ini semua menunjukkan tanda-tanda bertambahnya pengaruh golongan agama jumud dalam pentadbiran negara kita.

Sampai ke mana mereka akan pergi dan sejauh mana Kerajaan akan tunduk kepada kehendak mereka? Datuk Abdullah Ahmad Badawi, sebagai Pengerusi Pertubuhan Negara-negara Islam, kerap melafazkan fikiran-fikiran yang rasional tentang isu-isu agama, termasuk menyuruh umat Islam menguna-pakai kaedah “Islam Hadhari” yang beliau tafsirkan sebagai “Islam Tamadun” dan “Islam Sederhana” dan “tidak ekstremis”. Istilah-istilah ini semua tidak persis dan boleh ditafsirkan berbagai-bagai. Adakah “Islam Tamadun” atau “Islam Sederhana” membenarkan riba dalam sistem kewangannya, seperti yang berlaku dalam sistem kewangan antarabangsa? Adakah judi dan minuman keras dibenarkan? Adakah ekstremis kalau sesuatu bangsa yang dijajah, seperti Iraq sekarang, bangun menentang penjajahan ini dengan perang gerila? Nyatalah “Islam Hadhari” tidak dapat menjawab banyak soalan.

Sejauh manakah gerakan pembaharuan Islam sanggup pergi untuk mengubah pandangan hidup umat Islam yang telah dikongkong oleh ortodoksi yang jumud selama seribu tahun lebih? Kita boleh menyatakan dengan agak yakin bahawa ia tidak boleh pergi lebih jauh, atau sebenarnya, lebih dekat kepada Islam yang sebenar yan dibawa oleh Nabi Muhammad, dari batasan yang telah diletak selama ini – mengikut “Quran dan Sunnah”, dengan sunnah kadang-kadang mengatasi Quran! [6]

Inilah dilemma umat Islam, terumbang-ambing di antara Quran dan Hadis. Yang kita tahu dengan pasti ialah Nabi Muhammad membawa kepada kita Quran. Hadis dikumpul dan ditapis oleh para pengumpul Hadis, seperti Bukhari dan Muslim, 250 tahun kemudian tanpa pengetahuan atau restu Nabi Muhammad sendiri. Kita boleh ragu tentang Hadis, kerana ia merupakan laporan tentang perkataan dan perbuatan Nabi Muhammad. Quran kita tidak ragu, kerana ia dicatat semasa ia diturunkan kepada Nabi Muhammad dan dicatat oleh ramai pencatat. Quran juga dilengkap dan sempurnakan sebagai petunjuk bagi muslim dan bagi manusia sebelum Nabi Muhammad wafat.[7] Kita sarankan supaya orang Islam di negara kita dan di seluruh dunia kembali kepada Quran sebagai panduan utama dengan sumber-sumber lain, termasuk Hadis, Ijmak, Qias dan Ijtihad, dan juga ajaran-ajaran lain, termasuk liberalisme dan komunisme, terletak pada tempat kedua.

Sebagai sebuah kitab suci, Quran banyak menggunakan bahasa metafora dan kiasan. Ini menimbulkan masalah pemahaman. Masalah ini perlu ditangani secara saintifik. [8] Saya tidak nampak ada cara lain kita boleh menyelesaikan dilema umat Islam, kecuali ini. Mungkin kita telah terlambat, tetapi cepat atau lambat, kesilapan yang telah kita lakukan mestilah kita betulkan.

---

[1] Lihat esei “Intelektualisme dan Pemikiran Islam di Malaysia” dalam Kassim Ahmad – Esei-esei Politik, Fajar Bakti, Shah Alam, 1998; hal. 102-119.

[2] “Demi waktu pagi! Dan malam apabila ia sunyi-sepi! Tuanmu tidak meningalkan kamu, dan tidak pula Ia marah. Pastilah, yang akhir lebih baik bagi kamu daripada yang awal.” Sesetengah ahli tafsir menterjemahkan ayat yang akhir ini sebagai “Sesungguhnya, Akhirat lebih baik bagi kamu daripada dunia.” Kami melihat ayat ini sebagai satu petunjuk bahawa dunia dan akhirat bukan berlainan; akhirat ialah dunia pada peringkatan evolusi yang lebih tinggi.

[3] Lihat Kassim Ahmad (editor), Hikayat Abdullah, Yayasan Karyawan, Kuala Lumpur, 2004; hal. xix-xxxvi.

[4] R. A. Datoek Besar & Dr. R. Roolvink (editor), Hikajay Abdullah, Djambatan, Djakarta, 1953: hal. 182-83.

[5] Ibid., hal. xxiii-xxiv.

[6] Lihat Kassim Ahmad—Esei-esei Politik, hal. 116-119.

[7] Lihat Quran, 5: 3.

[8] Saya telah mencadangkan suatu kaedah saintifik tafsir dalam buku saya, Hadis – A Re-evaluation, Monotheist Procustions International, Tucson, Arizona, U.S.A., 1997; pp. 126-151. Lihat juga Hadis – Jawapan Kepada Pengkritik, Media Indah, Kuala Lumpur, 1992; Bab 7. Lihat juga laman web saya di www.kassimahmad.blogspot.com yang memuatkan kebanyakan daripada karangan-karanan saya.

Hadis: Satu Penilian Semula #3


Bab I: Pendahuluan: Mengapa Kita Menimbulkan Masalah Ini? (Samb)


Zaman ‘Kacau-Bilau Agung’

Pada pendapat saya, masanya sudah tiba bagi umat Islam mengkaji keadaan tenat mereka dengan lebih kritikal dan berani. Keadaan tenat ini malah bukan saja menyelubungi dunia Islam; ia menyelubungi seluruh dunia. Ramai ahli falsafah, ahli sejarah dan pengkritik sosial abad kedua puluh sepakat mengatakan bahawa abad ini abad yang amat genting dalam sejarah manusia.
Pemimpin Tiongkok moden, Mao Zedong, mensifatkan abad ini sebagai “Kacau-bilau Agung”. Dalam abad inilah dua peperangan dunia telah berlaku, dan satu lagi, yang lebih besar, yang akan memusnahkan tamadun moden, dibimbang akan berlaku sebelum akhir abad ini. Dalam abad inilah juga pelbagai macam faham, teori dan sistem tradisional, termasuk liberalisme, Marxisme, Nasionalisme, Nazisme, Fasisme, Stalinisme, Maoisme, dan Islamisme tradisional, runtuh. Bila falsafah-falsafah, teori-teori dan sistem maujud yang dominan tidak dapat menyelesaikan masalah-masalah keselamatan dan kebahagiaan manusia, nyatalah satu krisis yang besar sedang berlaku. Ramai pengarang dan penyair moden Eropah telah melafazkan suasana dan keadaan krisis besar ini, di antaranya Dostoeyevsky, Albert Camus, Jean-Paul Sartre, W.B. Yeats dan T.S. Eliot.
Dalamnya kesunyian dan kehibaan Eliot dapat didengar dari rangkapnya:

I said to my soul, be still, and wait without hope
For hope would be hope for the wrong thing; wait without love

For love would be love for the wrong thing; there is yet faith
But the faith and the love and the hope are all in the waiting.


“East Coker” dalam
Four Quartets (1940)


Kekecewaan Yeats tidak kurang pedihnya, tetapi beliau menimbulkan harapan:

Things fall apart; the centre cannot hold;
Mere anarchy is loosed upoh the world;
The blood-dimmed tide is loosed, and everywhere
The ceremony of innocence is drowned;
The best lack all conviction, while the worst are full
of passionate intensity.

Surely some revelation is at hand;
Surely the Second Coming is at hand.

“The Second Coming”,
dari Michael Robertesand the Dancer (1921)


Tentullah saya boleh memaafkan kalau saya memperturunkan di sini sebuah rangkap sajak saya yang berjudul “Sidang Ruh”:

Perlu satu-satu diperhitungkan kembali
hari ini kita dewasa
tanpa tuhan tanpa impian
kerana besok mungkin terlalu lewat
bagi kiamat yang telah ditangguhkan.

Dari Kemarau di Lembah (1967)


Keadaan kegentingan dan kacau-bilau besar ini turut meliputi umat Islam, seperti telah dikatakan. Di mana-mana belum wujud sebuah negara Islam moden dengan pentadbiran yang adil dan kehidupan rakyatnya yang sejahtera yang boleh dibandingkan dengan pemerintahan-pemerintahan Nabi, Khalifah Abu Bakar dan Khalifah Umar Ibn Khattab, apalagi kalau hendak dibandingkan kemajuan negara-negara Islam sekarang dengan kemajuan yang telah dicapai oleh tamadun Islam pertama sebelum kejatuhan kota Baghdad. Malah di mana-mana negara Islam hari ini belum terdapat taraf keadilan sosial, pemerintahan berdasarkan undang-undang dan taraf kemajuan ilmu, sains dan teknologi yang setanding dengan negara-negara maju Barat dan Timur. Sebaliknya, setengah negara Islam merupakan negara-negara yang termundur dan terzalim di dunia.
Selanjutnya, kita melihat sebahagian umat Islam masih dijajah dan ditindas oleh kuasa-kuasa asing. Sedangkan rakyat Vietnam, telah berjaya membebaskan dirinya dari penjajahan Perancis dan amarika Syarikat melalui satu perjuangan selama 30 tahun, rakyat Arab Islam masih tidak dapat membebaskan Palestin dari taklukan dan penjajahan Zionis, walaupun rakyat Arab sepuluh kali ganda lebih ramai daripada rakyat Israel dan telah berjuang menentang penjajahan Zionis selama 40 tahun.
Satu daripada sebab-sebab utama yang menyebabkan kelemahan dan kemunduran yang ketara di kalangan umat Islam ialah perpecahan. Perpecahan ini bukan setakat kegagalan untuk bermuafakat dan berkerjasama untuk menentang musuh, seperti yang berlaku di dunia Arab dan Afgahnistan, tetapi juga menjelma dalam sengketa dan peperangan di antara orang-orang Islam sendiri, seperti di antara Iran dan Iraq dan di Lubnan. Di negara kita Malaysia, jika pemimpin-pemimpin kita tidak berhati-hati, khasnya pemimpin-pemimpin kerajaan, sengketa di antara UMNO dan PAS akan mencetuskan satu “keadaan Lubnan”.
Mengapakah perpecahan ini berlaku, sedangkan umat Islam mendakwa menganut satu agama, Islam; mengikut satu kitab, Quran; dan menyembah satu Tuhan? Sebenarnya, ini merupakan satu masalah pokok yang mendorong kita membuat kajian semula tentang Hadis. Andaian kajian ini ialah bahawa hadis, pada prinsipnya, satu ajaran palsu yang dikaitkan dengan Nabi Muhammad, merupakan salah satu punca perpecahan dan kemunduran umat Islam. Adalah tujuan kajian ini untuk membuktikan kebenaran andaian ini.


Sambongan: Dimana Kita Tersilap

Hadis: Satu Penilian Semula #2

Bab 1: Pendahuluan Mengapa Kita Menimbulkan Masalah Ini?

Mereka (orang-orang mukmin) mendengar semua pandangan, kemudian mengikut yang paling baik.

Quran, Al-Zumar (39): 18

SEMUA orang Islam mengetahui mereka dikehendaki berpegang kepada Hadis dan Sunnah Nabi, di samping Quran, mengikut ajaran Fikah. Tetapi tidak semua, malah sedikit sekali, yang mengetahui bahawa asas teori fikah ini diwujudkan oleh Imam Shafi’i (m.204/820) dalam abad kedua Islam, dua ratus tahun setelah Nabi wafat, dan apa yang dikatakan ‘Enam Buku’ Hadis ‘sahih’ kaum ortodoks Ahli Sunnah wal-Jama’ah dikumpul oleh Bukhari (m.256/870), Muslim (m.261/875), Abu Daud (m.275/888), Tirmidhi (m.279/892), Ibn Majah (m.273/886), dan al-Nasa’i (m.303/915) pada akhir abad kedua dan permulaan abad ketiga Islam, antara 200 dengan 250 tahun setelah Nabi.

Dalam pada itu pula, kaum Syi’ah mempunyai kumpulan-kumpulan Hadis mereka sendiri, yang dikumpul dalam abad-abad keempat dan kelima oleh al-Kulaini (m.328 atau 329), Ibn Babuwayh (m.381), Jaafar Muhammad al-Tusi (m.411) dan al-Murtada (m.436) (Laporan kata-kata Ali). Berdasarkan teori Imam Shafi’i dan apa yang kemudian dikatakan ijmak ulama, Hadis/Sunnah telah diajukan dan diterima oleh umat Islam sebagai penjelas dan pelengkap kepada al-Quran (dan dengan demikian menyatakan Quran tidak jelas dan tidak lengkap).¹

Latarbelakang Ceramah

Saya juga menerima pendirian ini waktu saya menulis buku saya, Teori Sosial Moden Islam, dalam tahun-tahun 1981-82, walaupun saya membataskan penerimaan itu mengikut kesimpulan Ibn Khaldun yang menghendakkan semua hadis disahkan oleh al-Quran dan ukuran-ukuran rasional sebelum dapat diterima.² Namun demikian, kedudukan penerimaan bersyarat ini juga tidak begitu mantap. Sarjana-sarjana berbeza pendapat tentang hadis-hadis yang sesuai dan bercanggah dengan Quran. Hal ini akan saya huraikan dalam Bab III.

Pada awal tahun 1985 saya terjumpa dan membaca sebuah buku bertajuk The Computer Speaks: God’s Message to the world oleh seorang sarjana Islam Mesir bernama Dr. Rashad khalifa, yang terbit pada 1981. Buku ini secara saintifik membuktikan ketulenan al-Quran sebagai perutusan Tuhan kepada manusia yang sepenuhnya terpelihara, dan menarik perhatian pembaca kepada kesempurnaannya, lengkapnya dan keterperinciannya, menyebabkan manusia tidak memerlukan buku-buku lain sebagai sumber bimbingan. Ini bermakna Hadis sekaligus tertolak sebagai sumber teologi dan perundangan.

Ini satu kesimpulan yang mempunyai implikasi yang amat besar kepada teologi dan perundangan klasik Islam. Ia bererti umat Islam mesti menimbang semula secara kritikal keseluruhan teologi dan perundangan tersebut. Ini satu kesimpulan yang sungguh mengejutkan bagi saya, tetapi dari segi lain, satu kesimpulan yang segar dan mencabar yang tidak dapat saya tolak begitu saja.

Oleh yang demikian, saya berazam untuk menguji semua kenyataan yang dibuat oleh Dr. Rashad Khalifa. Saya pun membaca dan mengkaji semua bukunya serta ulasan-ulasan yang telah dibuat terhadapnya dengan teliti. Dalam masa lebih kurang tiga bulan saya berpuas hati bahawa tesis pokok Rashad Khalifa, iaitu Hadis/Sunnah merupakan satu penyelewengan daripada ajaran-ajaran Nabi Muhammad dan tidak boleh diterima sebagai sumber perundangan adalah benar.

Ada satu lagi aspek peribadi dalam perkara ini. Bila saya mengulas dan memuji buku The Computer Speaks dalam akhbar mingguan Watan 30 Mac 1985, dan kemudian dalam sebuah kertas kerja yang dibentangkan di Universiti Kebangsaan Malaysia pada 4 Mei 1985, saya membuat satu ulasan sampingan yang kritikal terhadap Hadis, beberapa orang pembaca Watan telah mempertikai dan mengkritik pendirian saya.³ Pada waktu itu saya sudah mengambil keputusan untuk meninjau semula keseluruhan perkara Hadis/Sunnah.

Perlunya Penilaian Semula Terhadap Warisan Tamadun Islam

Tidak perlulah saya memanjangkan cerita tentang latarbelakang siri ceramah ini. Saya yakin masanya sudah tiba bagi masyarakat Islam dan cerdik pandainya mengkaji semula secara kritikal keseluruhan warisan tamadun Islam tradisional. Walaupun banyak kajian telah dibuat mengenai kejatuhan dan kemunduran umat Islam sejak gerakan Islam moden Jamaluddin al-Afghani, Muhammad Abduh dan Rashid Rida di akhir abad kesembilan belas dan awal abad kedua puluh hingga kini, termasuk oleh ahli-ahli fikir Islam seperti Muhammad Iqbal, Malek Bennabi dan Fazlur Rahman, keadaan masyarakat Islam masih tidak banyak berubah dan masih tenat.

Jika dibandingkan dengan umat-umat lain, khasnya di Eropah, Amerika Syarikat, Rusia dan Jepun, umat Islamlah yang termundur dan terkebelakang sekali. Dari segi bilangan (lebih 1 bilion) umat Islam sudah melebihi umat Kristian, dan dari segi kekayaan semulajadi, negara-negara Islam di antara negara-negara yang terkaya di dunia.

Mengapakah dalam masa seratus hingga tiga ratus tahun pertama umat Islam naik begitu cepat mencapai kemuncak kuasa politik dan tamadun dunia (dalam pemerintahan Harun al-Rashid (786-809), Baghdad dikatakan “sebuah kota tanpa tolok bandingnya di seluruh dunia” oleh seorang ahli sejarah), dan kemudian jatuh? Tuhan berjanji dalam Qurannya bahawa Dia akan menolong orang-orang mukmin,⁴ dan Tuhan tidak pernah mungkir janji. Adakah ini bermakna Tuhan telah tidak menolong orang-orang Islam selama kira-kira seribu tahun yang lalu? Jika demikian, mengapa? Adakah kerana mereka telah mengabaikan ajaran-ajaran Quran, seperti yang dinyatakan oleh Quran sendiri.⁵ Kalau betul mereka telah mengabaikan ajaran-ajaran Quran, apakah ajaran-ajaran baru yang salah yang telah masuk ke dalam masyarakat Islam dan yang telah dipegang oleh masyarakat Islam sejak 200-300 tahun Nabi wafat hingga kini, dan yang telah menyebabkan kejatuhan mereka?

Inilah soalan-soalan besar yang harus dikaji oleh cerdik pandai Islam. Kajian ini tidak dapat tidak mesti mencakupi teologi dan perundangan Islam tradisional. Hadis ialah salah satu aspek yang penting dalam teologi dan perundangan Islam tradisional yang harus dikaji semula.

Sambongan: Zaman ‘Kacau Bilau Agung

[Catatan: Oleh kerana kehendak ramai, mulaii hari ini dan pada setiap hari Ithnin dan Khamis (di Malaysia), saya akan menerbitkan siri potongan dari buku Kassim Ahmad Hadis: Satu Penilain Semula. Buku ini yang pada asal nya di terbitkan pada tahun 1986. M. Bakri Musa]

Hadis: Satu Penilian Semula #1

Kassim Ahmad

Daftar Isi

Kata Penghantar

Bab I : Pendahuluan: Mengapa Kita Menimbulkan Masalah ini?

Latarbelakang ceramah; Perlunya Penilaian semula terhadap waisan tamadun Islam; Zaman ‘Kacau-bilau Agung’; Di mana kita tersilap? Mengelak salah faham.

Bab II : Penolakan Teori Ahlul-Hadis

Empat hujah kaum Ahlul-hadis; Hujah ‘Sunnah adalah wahyu’; Perkataan-perkataan ‘sunnah’ dan ‘hadis’ dalam Quran; Hujah ‘taat kepada rasul’ bermakna ‘berpegang kepada hadis’; Peranan nabi sebagai pemimpin; Hujah ‘nabi penghurai dan pentafsir Quran’; Kaedah sembahyang ; Hujah ‘nabi satu teladan baik’; Quran lengkap, sempurna dan terperinci.

Bab III : Sumber, Sebab dan Kesan Hadis

Permulaan hadis; Pertelagahan politik; Pembukuan hadis; Kesan-kesan hadis; Faham kepuakan; Anti-intelektualisme; Kebekuan dan aportunisme politik.

Bab IV : Sumber, Sebab dan Kesan Hadis

Aliran kritikan senantiasa wujud; Kelemahan umum hadis; Kelemahan kritikan isnad; Teori keselarasan hadis; Kontradiksi dengan Quran; Kontradiksi dengan hadis; Kontradiksi dengan sains, sejarah dan akal.

Bab V : Kesimpulan: Kembali Kepada Ajarana Nabi Muhammad Yang Asal – Quran

Dilema umat Islam; Kedudukan sebenar hadis/sunnah; Satu kelemahan manusia yang berlarutan; Tujuan Quran menghapuskan penyelewengan; Penyelewengan umat Islam; Quran membebaskan manusia; Dua penyelewengan umat Muhammad; Dunia sedang kembali kepada Quran.

Bibliografi

Kata Penghantar

Buku ini terdiri daripada lima buah ceramah saya di atas tajuk yang sama, “Penilaian Semula Hadis”, di Universiti Kebangsaan Malaysia di bawah anjutan Jabatan antropologi dan Sosiologi universiti tersebut.* Latar belakang ceramah ini telah saya ceritakan dalam Bab I.

Tajuk ini sebenarnya memerlukan satu kajian PH.D. dan masa sekurang-kurangnya dua tahun. Saya telah melakukannya dalam masa lapan bulan! Ini tidak dapat saya elak oleh kerana keadaan-keadaan khusus yang telah menyebabkan siri ceramah tersebut. Saya cuma berharap ia telah mencapai tujuannya.

Saya mengucapkan setinggi-tinggi tahniah dan ribuan terima kasih kepada Jabatan Anthropologi dan Sosiologi, U.K.M. (dengan kebenaran dan restu pihak pentadbiran U.K.M.) yang telah sanggup menganjurkan siri ceramah itu. Juga kepada Menteri Pelajaran Malaysia yang telah bertindak membenarkan siri ceramah itu setelah mula-mula dibatalkan oleh pihak pentadbiran U.K.M. Tidak syak lagi kepada rakyat Malaysia yang berfikiran saksama dan adil yang serentak bangun mendesak supaya ceramah ini diadakan, saya perlu memberi terima kasih dengan penuh rasa syukur.

Beberapa orang sahabat saya di dalam dan di luar universiti telah saya minta untuk mengulas dan mengkritik draf-draf pertama ceramah-ceramah ini. Kepada mereka saya mengucapkan berbanyak terima kasih.

Selain daripada itu, saya terhutang budi kepada ramai rakyat biasa di Malaysia, Singapura dan Amerika Syarikat, yang telah memberi sokongan, galakan dan pandangan yang berguna semasa saya bertungkus-lumus menyediakan ceramah-ceramah ini.

Kassim Ahmad

Kuala Lumpur

17 Mac 1986

Ceramah-ceramah ini, malangnya, telah dibatalkan oleh pihak pentadbir U.K.M. atas arahan Majlis Agama Islam Selangor pada saat-saat akhir. (Ed.)

“Oleh yang demikian, janganlah kamu takut kepada rakyat, tetapi takutilah Aku, dan jangan memperdagangkan kitabKu untuk mendapat sedikit keuntungan material.”

Quran, 5:44

Katakanlah, “Aku tidak meminta apa-apa upah daripada kamu. Aku hanya meminta supaya mereka di antara kamu yang mahu akan mengikut jalan kepada Allah.”

Quran, 25:57

Akan datang: Pendahuluan: Mengapa Kita Menimbulkan Masalah Ini?

KENAIKAN HARGA BARANG-BARANG –
BETULKAH TIDAK BOLEH DIELAK?

Oleh: Kassim Ahmad
31 Januari, 2008

Beberapa tahun sebelum beliau meletak jawatan, saya ingat Tun Dr. Mahathir mengemukakan suatu pandangan untuk menurunkan belanja hidup yang sekarang sudah meningkat terlalu tinggi, dibanding dengan lima puluh tahun dulu. Saya tidak ingat butiran pandangan kontroversi beliau ini, tetapi saya fikir perkara ini patut kita fikirkan balik dengan serius.

Kira-kira enam puluh tahun dulu, saya ingat murid-murid sekolah membawa tiga sen: 1 sen untuk beli sebungkus nasi lemak, 1 sen lagi untuk satu kueh lain, dan 1 sen lagi untuk membeli air serbat. Hari ini untuk tiga barangan itu kita perlu membayar sekurang-kurangnya RM 1.80. Ini bermakna belanja hidup sudah meningkat enam puluh kali ganda, atau 6,000 peratus! Gaji atau upah juga telah naik dalam masa 50 tahun, tetapi kenaikannya tidak sampai 6,000 peratus; ia naik pada kadar kira-kira separuh dari kenaikan harga, iaitu 3,000 hingga 3,500 peratus. Kenaikan gaji ini merujuk kepada gaji kakitangan peringkat pertengahan dan bawah, tidak peringkat atas.

Kenaikan gaji yang tidak seimbang (antara peringkat bawah dan atas) menunjukkan sikap tidak saksama di kalangan pimpinan masyarakat.

Kebanyakan ahli ekonomi liberal kita menghuraikan perkara ini dari segi kenaikan harga minyak di pasaran antarabangsa, yang, kata mereka, di luar kawalan kita. Soalan yang pertama yang harus kita tanya ialah sebab kenaikan harga minyak di pasaran antarabangsa. Adakah kerana manipulasi, atau kenaikan kos? Jika kenaikan kos, mengapa?

Mengikut ilmu ekonomi, harga barangan dan perkhidmatan ialah kos campur keuntungan pada kadar yang menasabah, iaitu antara 10% hingga 30%. Kos boleh dibahagikan kepada kos yang sebenar dengan kos yang palsu. Kos yang sebenar terdiri daripada tanah, kilang dan jentera dan gaji dan upah kakitangan dan pekerja. Kos palsu ialah riba, pembaziaran oleh institusi itu, dan rasuah dan penyelewengan oleh pegawai-pegawainya. Dalam perniagaan, orang tengah merupakan satu kos palsu. Mengikut teori liberal Barat, riba dibolehkan, dan pembaziran, rasuah dan penyelewengan telah menjadi suatu kebiasaan di semua negara. Empat perkara inilah, khasnya riba dalam pelbagai bentuk, yang menyebabkan kenaikan harga barangan dan perkhidmatan.

Ambil kes sebuah pinggan kualiti sederhana. Katalah kos sebenar ialah RM 1.00. Keuntungan maksimum 30 sen. Jadi, harganya di pasaran ialah antara RM 1.10 hingga RM 1.30. Tetapi harganya di pasaran ialah antara RM 3.00 hingga RM 5.00, iaitu 30 hingga 50 kali ganda lebih mahal. Oleh kerana dasar awam dan juga swasta memberi keutamaan kepada 20% peringkat atas daripada kakitangannya dari segi gaji, maka kenaikan belanja hidup ini memberi tekanan kepada 80% rakyat bawahan, yang gaji dan upahan mereka atas sedikit saja dari paras kemiskinan.

Dalam sebuah ekonomi moden yang saksama dan sihat, harga barangan dan perkhidmatan dan dengan itu belanja hidup patut turun, bukan naik. Ini kerana sains dan teknologi moden meningkatkan produktiviti masyarakat berlipat kali ganda. Kalau dulu dalam masyarakat pertanian lama, produktivi seorang itu 50% dari keperluannya, maka sekarang dalam ekonomi perindustrian, dengan pembagian tenaga buruh dan dengan penggunaan sains dan teknologi, seorang boleh menghasilkan 300% atau lebih daripada keperluannya. Masyarakat perindustrian jauh lebih produktif dari masyarakat pertanian lama. Sepatutnya, masyarakat moden menurunkan kos penghasilan dan belanja hidup, kerana peningkatan produktiviti, serta meningkatkan mutu kehidupan!

Malangnya, ini tidak berlaku, kerana riba dalam pelbagai bentuk dalam sistem kewangan antarabangsa. Ini meningkatkan kos wang. Katalah riba, dalam pelbagai bentuknya, mengambil 20 % daripada kos. Kemudian ada kos-kos palsu yang lain, iaitu birokrasi, pembaziran, rasuah, penyelewengan, termasuk orang tengah. Kos-kos palsu ini akan memakan kira-kira 50% daripada keseluruhan kos. Jika kos barangan atau perkhidmatan itu, termasuk keuntungan, tidak boleh lebih dari RM 1.00, dalam pasaran mereka akan dipasarkan pada harga RM 1.50 atau lebih.

Inilah yang menyebabkan kenaikan harga barang-barang.

Dalam masyarakat liberal-kapitalis ini, barangan banyak, tetapi kebayakan rakyat tidak mampu membelinya. Oleh yang demikian, perniagaan merosot. Inilah yang menyebakan krisis demi krisis dalam masyarakat kapitalis. Tetapi ekonomi-ekonomi yang sedang membangun di Dunia Ketiga, khasnya China dan India, telah menghasilkan barangan yang jauh lebih murah, walaupun mutu barangan itu tidak sebaik barangan dari Eropah dan Amerika Syarikat. Aliran ekonomi ini akan meruntuhkan sistem liberal-kapitalis, yang menggunakan kekuatan modal untuk menindas rakyat. Peralihan perhatian rakayt kepada suatu sistem lain, termasuk di negara-negara Eropah dan Amerika Syarikat sendiri, akan membawa kepada perubahan sistem kewangan dan sistem ekonomi yang lebih saksama bagi semua rakyat.

Inilah yang sedang berlaku dalam masa empat lima dekad yang lalu. Sekarang proses itu sudah sampai ke peringkat akhir. Pasaran-pasaran saham di A.S, di Eropah dan di Asia Timur merudum. Beratus billion dolar lesap dalam sekedip mata. Bagaimana wang itu jadi (gelembung angin), begitu wang itu pergi!

Sesetengah pemimpin kita masih menghuni zon selesa serta menyatakan asas-asas ekonomi kita kukuh dan kita boleh melalui krisis ini dengan mudah. Jika demikian, baguslah, tetapi tidakkah lebih baik kita bersikap lebih berhati-hati dan berwaspada? Apakah bezanya sistem kewangan kita dengan sistem kewangan antarabangsa dengan riba dan kos-kos palsu lain yang telah kita sebut di atas? Tidakkah perlu kita hapuskan kos-kos palsu ini supaya kos berniaga boleh turun dan, dengan itu harga barang-barang juga boleh turun dan kehidupan rakyat boleh menjadi lebih selesa?

Sama ada semua kerajaan di dunia berbuat demikian, atau mereka akan menghadapi pemberontakan yang besar-besaran daripada rakyat mereka sendiri!



Kassim Ahmad seorang penulis bebas Malaysia. Beliau boleh dihubungi di kasmad172@yahoo.com.my. Laman web beliau http://www.kassimahmad.blogspot.com/